Henk van Renssen

(klik om te vergroten) Lenin is door de grond gezakt - heel echt en heel symbolisch. Ik vond deze foto op een boekenmarkt en associeerde hem meteen met het einde van het communisme. Ik herinnerde me de beelden van standbeelden van Marx en Lenin die eind jaren tachtig, begin jaren negentig werden afgebroken en weggetakeld. In Moskou, (toen nog) Leningrad, Warschau, Berlijn. Het marxisme werd weggepoetst als een vieze vlek op het straatbeeld. Hoe is Lenin in dit gat terechtgekomen? Er is geweld gebruikt. Op de achtergrond staat een ruïne vol kogelgaten. Is dit Roemenië, waar de omwenteling in 1989 met veel geschiet totstandkwam? Of Letland, waar hetzelfde gebeurde? Ik draai de foto om. (klik weer om te vergroten) Foutje. Dit is een persfoto uit 1942. De nazi's hebben Sebastopol veroverd, havenstad op de Krim. Het beleg van de stad, lees ik op Wikipedia, duurde 250 dagen. Toen de nazi's uiteindelijk binnentrokken stonden er nog negen huizen overeind. Het marxisme we

Het duurt soms even voordat een ding zijn naam krijgt. Ik heb een souvenirboekje van de wereldtentoonstelling in Parijs in 1900 met daarin een foto van een 'toren van 300 meter' op het Marsveld. (klik aan om te vergroten) Hij was net gebouwd, stond daar raar hoog te wezen, n iet te vermijden. De mensen kregen snel door dat het een behoorlijk speciale toren was, iets dat ze nog niet kenden. Toen moest hij een eigen naam hebben: de Eiffeltoren. Hetzelfde is misschien wel in Rotterdam gebeurd. Daar werd begin jaren dertig besloten dat er een tunnel onder de Maas moest komen. Met veerbootjes was het steeds drukker wordende noord-zuidverkeer niet meer op te vangen. De tunnel werd in delen afgezonken naar de bodem en in elkaar gezet. De inval van de Duitsers en het bombardement van de stad leverde enige vertraging op, maar op 14 februari 1942 om 12.00 uur was het dan toch zo ver: de eerste onderwatertunnel van Nederland werd geopend. Op verschillende websites (bijv. http:

(klik om te vergroten) Tijdens de Eerste Wereldoorlog waren stereofoto's razend populair. Mensen keken door hun stereokijker, een soort carnavalsmasker met een lange neus waarop de foto is geklemd, naar de twee plaatjes en zagen het tafereel in diepte verschijnen. Zo leek het alsof je je aan het front bevond. Er bestaan hele series van bepaalde slagvelden, de Somme, Ipre, Verdun, die in een mooie box werden verkocht en nu antiquair geld opleveren. Het zijn vaak, ondanks dat driedimensionale, wat statische beelden. Je ziet puinhopen, gewonden achter het front die in de camera staren, soldaten bij hun onderkomen. Dat wat vóór en na de slag te zien is; verveling, leegte, stille pijn. Maar wel in diepte. Omdat een camera toen natuurlijk te groot en te onhandig was om er tijdens een aanval mee in de loopgraven aan de slag te gaan. Dat probleem wordt pas in de aanloop naar de Tweede Wereldoorlog opgelost - zie de beroemde foto van Robert Capa van de vallende soldaat in de Spaanse

Er is een trammetjesverzamelaar overleden. Een man die alle afbeeldingen spaarde waarop hij een tram kon ontwaren. Zijn collectie is, zoals zoveel collecties nadat de verzamelaar sterft, op de boekenmarkt terechtgekomen. In stukjes en beetjes raakt ze nu verspreid over nieuwe verzamelaars. Zoals ik. Ik zie stapels boekjes over trams, en ansichtkaarten van over de hele wereld waarop de karretjes rondrijden. Sommige zijn met het blote oog nauwelijks zichtbaar, ze verdwijnen net om de hoek. Andere hoor je bijna door de straten van Wenen, van Boedapest, van Lissabon denderen. Mensen hangen uit de ramen, de bestuurder staart in de verte. Zwart-wit kaarten, ingekleurde plaatjes, allemaal uit het begin van de twintigste eeuw. In de stapel liggen ook foto's. De verzamelaar ging blijkbaar de straat op, reisde met de tram ergens naartoe, fotografeerde daar trams. Zo verzamelde hij zijn eigen stukje werkelijkheid. De werkelijkheid van de dode tram. De tram van na de ansichtkaart. De tra

Post is het ideale middel om te laten zien wie er de baas is. Mensen laten elke dag wel enveloppen en pakketjes door hun handen gaan. Vrijwel ongemerkt glijdt hun blik dan even over de postzegels. En wie zien ze daar: de koningin, de president, de dictator. Een paar jaar geleden was ik in Libië. Daar kon je in kleine winkeltjes naar postzegels vragen en dan kwam de verkoper op de proppen met vellen vol prachtige afbeeldingen. Ware kunstwerkjes: hele schilderijen ontvouwden zich over meerdere postzegels. Zonde om ze uit te scheuren. Held op al die platen: kolonel Khadaffi. (klik op de plaatjes om te vergroten) Deze is in 1983 gemaakt ter ere van de 14e verjaardag van de revolutie van 1 september. Khadaffi omringd door zijn vrouwelijke lijfwacht. Hij deelt diploma's uit. Op de achtergrond een Russische Katusha-raketwerper. Prachtig, huiveringwekkend. In april 1986 liet president Reagan Libië bombarderen, waarbij een dochtertje van Khadaffi omkwam. Vereeuwigd op een postzegel

Een jonge soldaat laat zich fotograferen voor hij naar het front vertrekt: (klik om te vergroten) Dat stel ik me tenminste voor bij deze (onbeschreven) fotokaart uit de tijd rond de Eerste Wereldoorlog. Kijk naar zijn gezicht: vol zelfvertrouwen kijkt deze jongen naar de verte. Zijn haar is netjes geknipt, zijn kin gladgeschoren, zijn huid weet niet wat een rimpel is. Zijn uniform zit ook piekfijn, wie weet heeft zijn moeder het gestreken. Als je goed kijkt zie je aan zijn linkerkant een soort tres hangen en rechts zijn pet. Die tuin: de achtertuin van zijn rijke ouders? In zijn ene hand houdt hij een sigaretje, in de andere iets onduidelijks. Een pasje, een soort sigarettenpakje? Met die sigaret lijkt hij te zeggen: kijk, ik ben een man, ik rook, ik kan mij later zo bij op de herensociëteit vervoegen. Eerst nog even een oorlogje voeren. Deze man heeft oorlog gevoerd: Wat kijkt hij vermoeid. En niet meer in de verte, maar onverschillig, uitdrukkingsloos recht in de came

(klik om te vergroten) Wie was dit meisje? Is zij nou wat ze noemen een cancan girl (*) ? Werkte ze bij de Moulin Rouge of zoiets? Achterop de fotokaart staat niks. Ik zie haar zo in een rij vrouwen staan, veren op hun hoofd, de benen synchroon omhoog zwiepend - zoals in de strips van Lucky Luke. Alleen, ze kijkt niet verleidelijk, zoals je zou verwachten, maar een beetje onzeker, naïef. Aan dat babyvet op haar gezicht te zien is ze ook erg jong, een jaar of 17. En waarom heeft de fotograaf haar opzij laten kijken, en niet recht in de camera? Worden we gevraagd naar haar te kijken en haar te bewonderen, maar op afstand te blijven? Ik vind het ook een prachtig gemaakte foto. De kleine sieraden op haar jurk die oplichten; de brede zwarte band die de blik naar haar blote been leidt; de armen half in de lucht die naar haar gezicht wijzen. Als je goed kijkt zie je dat ze een lorgnet, een klein brilletje, in haar linkerhand houdt. Waar zou dat voor hebben gediend. Misschien wisten de

Op vrijwel dezelfde plek als de foto uit 1952 in mijn vorige bijdrage werd genomen, in de Kalverstraat tussen Modehuis Louvre en de winkel van Willem J.J. van Pampus, nam een fotograaf in 1965 opnieuw een foto voor een ansichtkaart.   (klik voor een vergroting) Het tafereel is na tien jaar nauwelijks veranderd. De mannen lopen nog altijd in pak, de vrouwen dragen nog altijd lange rokken (en een enkeling een Juliana-hoedje), de winkels zijn hetzelfde en dragen namen als 'Van Duren Corsets' en 'Dameskapper'. Deze foto is alleen in kleur. In 1975 vond de kaartenmaker het nodig weer een nieuwe ansicht te produceren. De tijden waren veranderd. De lange rokken zijn ingekort tot boven de knie. Een man met lange haren en wijde broekspijpen slentert voorbij. Een vrouw draagt een sexy spijkerbroek . En ook aan de gevels heeft een verandering plaatsgevonden:   Playboy, Sex Shop - en dat allemaal in tien jaar. De sixties moeten een visueel spektakel zi

(klik om te vergroten) Deze kaart van de Kalverstraat in Amsterdam is in 1952 verstuurd door een Amerikaan die het thuisfront wil laten zien waar hij had gewandeld. Een typisch jaren vijftig tafereeltje: vrouwen in lange rokken, mannen in pak, iedereen blank, en iemand heeft gewoon een pakje achter op zijn fiets laten zitten. Een mooie voorjaarsdag. Producent van de kaart is Uitgeverij Rembrandt. De foto hangt momenteel op posterformaat in boekhandel Scheltema, in een tentoonstelling met foto's van Amsterdam. Uitgeverij Rembrandt heeft de kaart later laten herdrukken. Deze is verstuurd in 1956: Wat klopt er niet? De twee vrouwen op de voorgrond zijn weg. Weggeretoucheerd. Zou het toch te gewaagd zijn geweest, twee van die achterwerken prominent op de voorgrond, ondanks die zedelijke rokken? Hebben boze kopers protest aangetekend? Of hebben de vrouwen zichzelf herkend en wilden ze van de foto verwijderd worden? En waarom heeft Uitgeverij Rembrandt niet gewoon een nieuw

Bij Jos op het Waterlooplein vond ik vorige week vijf zogenaamde panoramakaarten van Parijs uit het begin van de twintigste eeuw. Ze zijn zo breed dat ze niet in een blik zijn te vangen - je ogen moeten er overheen dwalen. Zo lijk je je, veel meer dan met een gewone foto, in het tafereel te bevinden. Ik vind het zulke mooie opnames van het straatleven dat ik er hier een plaats in een groot bestand. Klik op de afbeelding en als het goed is wordt ie dan extra groot. Je kunt hem ook nog naar je bureaublad downloaden. Zo krijg je hem waarschijnlijk nog groter in beeld in je eigen fotoprogramma, zodat je nog virtueler over deze Parijse boulevard kunt flaneren. Succes.

(klik om te vergroten) 'De socialistische hervorming van de landbouw', staat op deze Russische Sovjet-kaart die ik in Moskou vond, 'vereist ingrijpende maatregelen van de kolchozencoöperaties en de bevolking van de landbouwgebieden. Laten we ons verzetten tegen de koelakken [de grootgrondbezitters] die ons beletten een socialistisch land op te bouwen.' Van het kaartje zijn een miljoen exemplaren gedrukt, vertellen de kleine lettertjes onderaan. Er staat een gezellige tekening op van een paar boeren die met hulp van de modernste technologie - stoomploegen - hun land bewerken. Op de achtergrond stoere elektriciteitsdraden. Achterop heeft de anonieme verzender een dringend verzoek geschreven voor T.V. Oestjoeg , hoofd van de cursusschool van de voorbereidende groep van de landbouwtechnische school. Ondergetekende heeft zijn gegevens opgestuurd voor het voorbereidende jaar van de school. Het is nu 17 februari 1931 en hij heeft nog steeds niks gehoord. De sc

(klik om te vergroten) Aanvankelijk voelde ik me gewoon aangetrokken tot deze foto. Een klein steegje in Wenen, in de jaren twintig of zo. Er is geen mens te zien. Toch moet er normaliter drukte heersen: al die reclameborden, met pijlen om de passant naar de dassenwinkel of de schoenenimporteur te lokken, suggereren dat veel mensen door de Griechengasse lopen. Op een kaartje uit een Baedeker-reisgids van 1929 is te zien dat de foto waarschijnlijk is gemaakt in de richting van de doorgang naar de Fleischmarkt. Toen ben ik die reclameborden met een loep gaan bekijken. Kijk wat ik vond: Josef Kafka, Boekbinderij. Familie van de schrijver Franz, uit Praag? Of diens inspiratiebron? Was Josef K. een boekbinder?

Liefdeskaarten van rond de eeuwwisseling kun je bij duizenden vinden, maar echte mooie exemplaren zijn zeldzaam. Deze vind ik prachtig (klik aan om m groter te zien): Achterop heeft de minnaar van mejuffrouw Bosman een lange brief geschreven. In spiegelschrift: Waarschijnlijk letterlijk met een spiegeltje in de hand geschreven. Ik stel me zo voor dat de schrijver niet wilde dat de heer Middelbeek, bij wie mejuffrouw Bosman blijkbaar inwoonde (was ze zijn huishoudster? Een pleegdochter?) de tekst zou lezen. Met de computer zijn zijn woorden te ont-spiegelen: 'L. (?) To met deze deel ik je mede je kaart ontvangen te hebben. Nu schat je had er meer op gezet dan ik op de eerste. He dat vind ik heel aardig van je schat. Hoe vind je deze kaart lieve ze is prachtig he schat zaten we maar zoo he. Zou je het bevallen To daar word je zo raar van he maar schat het zal wel komen he. Nu To je schrijf toch van week nog eens he. Anders krijg je zaterdag op je begrijpt me wel he.

Dit fotootje kocht ik, samen met een reeks soortgelijke, van een vrouw uit Wenen. Volgens haar staan er Duitse soldaten in een dorp in Oekraïne op. Ze poseren met vijf vrouwen. Duitse vrouwen, of plaatselijke schonen? Twee mannen met blote borst: het is mooi weer en misschien hebben ze gewerkt. Wat doen ze in dit dorp? Op de andere foto's staan dansende boeren en boerinnen, tot puin geschoten huizen, soldaten bij lege hutjes, mannen en vrouwen op pad met paarden, ossen, karren, zakken vol - vluchtelingen. Snapshots van de overwinnaar. Het zal de zomer van 1942 zijn geweest, wanneer de Duitsers nog vol goede moed oprukken naar het oosten. Boeren worden verdreven, het koloniseren is begonnen. Even uitrusten voor een fotootje en dan weer verder. Op een rommelmarkt in Warschau vond ik nog zo'n plaatje:   Een snapshot van een andere overwinnaar. Een Russische soldaat poseert in het puin van de Poolse hoofdstad met drie vrouwen en een meisje dat zijn pet heeft opgezet. Nu

Een jongeman poseert in een fotostudio, in de jaren twintig of dertig. De fotograaf maakt een fotokaart - met de achterkant van een ansichtkaart - om op te sturen. Voor wie is de foto bedoeld? Zijn ouders, zijn geliefde, hemzelf? Achterop staat niks geschreven, dus deze is nooit verzonden. Maar het kan natuurlijk dat hij meerdere exemplaren liet maken, zoals je ook meerdere pasfoto's krijgt bij de fotostudio, en dat hij er eentje overhield. Die kwam na zijn dood (hoe oud zou hij zijn geworden?) op de rommelmarkt terecht waar ik hem vond, een paar maanden geleden. Fotokaarten van anonieme mensen uit het verleden vind je op elke rommelmarkt wel. Ze zien er vaak hetzelfde uit: zondagse kleding, stijf rechtop zittend of staand, in cliche poses die naar geschilderde portretten verwijzen, strakke gezichten wegens de lange sluitertijd. Deze viel me op: Zijn nette pak met bloem op zijn revers, pochet, das in zijn broekband en kettinghorloge contrasteert sterk met die volkse platte pet

Nadat de Duitsers in 1941 heel Polen hadden ingenomen, deelden ze het land in twee. Het westelijke deel werd toegevoegd aan Duitsland. Het oostelijke deel werd een soort Duitse kolonie onder de naam Generalgouvernement. Onder leiding van gouverneur Hans Frank (later in Neurenberg ter dood gebracht) onwikkelde dit staatje zich al gauw tot de 'vuilnisbak' van het Duitse rijk. De Polen werden gepest en vermoord. De joden werden uit de dorpen gehaald en in de getto's van steden als Warschau, Lodz en Lublin gestopt. Ook de joden uit Duitsland kwamen in deze overvolle openluchtgevangenissen terecht - tot ze natuurlijk allemaal naar de vernietigingskampen werden getransporteerd. En ook deze kampen lagen in het Generalgouvernement: Sobibor, Treblinka, Chelm en Majdanek vielen onder het gezag van Frank. Alleen Auschwitz lag een paar kilometer in het door Duitsland geannexeerde gebied. In 1942 leek het de heer Frank een goed idee de Duitsers op de hoogte te brengen van de pracht

Een envelop uit 1961 die geloof ik naar elk Nederlands adres is verstuurd. Ik vond een mooi exemplaar op het Waterlooplein. In de envelop zitten vier brochures, gemaakt door de Bescherming Bevolking en getiteld 'Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf', 'Wenken voor eerste hulp' (allebei van wit karton met zwarte en rode letters), 'Voedselvoorraad in het gezin' (een groen foldertje) en 'Toelichting op de wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf' (gevaarlijk rood). Ze vertellen wat u (en uw gezin) moet doen in het geval van oplopende politieke spanningen, luchtalarm, conventionele bombardementen en vooral een atoombomaanval (een waterstofbomaanval op Nederland wordt niet waarschijnlijk geacht omdat 'de tegenstander' die dure bommen zal 'reserveren voor zeer grote doelen buiten ons land' - een kaartje toont wel dat de fallout van een H-bom op Zuid-Engeland tot voorbij Roermond zal reiken). Enkele vragen waarop de Besc