Op deze kaart is niet veel te zien:
(klik om te vergroten)
Een nietszeggend, tijdloos landschapje. Op de voorgrond weiden met koeien en een traktorspoor naar een gebouwtje onder een boom, heel idyllisch. Daarachter een boerendorp. Huizen, bosjes, akkers, schijnbaar achteloos over de heuvels gestrooid. Waar zijn we hier, Oostenrijk, Duitsland? Alleen die rij blauwe gebouwen valt een beetje uit de toon; met je ogen toegeknepen is het net alsof een gletsjer midden in de vallei tot stilstand is gekomen. Zijn het kassen, loodsen? Zeker van een hereboer met ambitie, vast niet geliefd in de omgeving.
Mis. Dit, vertelt de achterkant van de kaart, is het stadje Velika Kladusa. Het ligt in Bosnië-Herzegovina. En die blauwe gebouwen, dat zijn de opslagloodsen voor het materieel van de 'Zwarte Beren' - een Canadese legereenheid.
Wat je ziet is een kaart van de IFOR-vredesmacht in voormalig Joegoslavië. Zulke kaarten werden in 1996, toen IFOR actief was, door vredessoldaten naar huis gestuurd als zogeheten veldpost. Deze, die ik op internet vond, is helaas onbeschreven.
Verandert dat iets aan de manier waarop je naar het landschap kijkt? Je zou met Armando kunnen zeggen dat het nu een 'schuldig' landschap is, omdat je nu weet dat deze grond een onverschillige getuige is geweest van een oorlog. Ik zou het wat neutraler formuleren: doordat je weet dat hier een burgeroorlog voorbij is getrokken (nou ja, een vredesmacht dan, maar in Velika Kladusa schijnt ook behoorlijk te zij gevochten), krijgt het landschap er een extra dimensie bij - een historische. Er is opeens ruimte voor vragen: wat zou hier gebeurd zijn? Aan welke kant stonden de inwoners van de huizen op de kaart? Wat hebben de Canadezen allemaal gedaan? Staan er details op de foto die herinneren aan gevechten? (Ik heb ze niet gezien.) Achter het landschap verrijst een tweede landschap. Op de foto staat niets meer vast. Het beeld is niet tijdloos en nietszeggend meer, er hangt een onzichtbare wolk omheen van verhalen die vertellen hoe de stenen op hun plaats zijn gekomen.
De ene plek heeft meer geschiedenis dan de andere. Zeg 'Joegoslavië' en de vragen beginnen. Zeg 'nieuwbouwwijk' en er valt een stilte.
(klik om te vergroten)
Dit is Zoetermeer, een nieuwbouwwijk uit de jaren zeventig met 'koepelwoningen'. Zoetermeer is een oud stadje, maar vanaf eind jaren zestig zijn de gronden er omheen op grote schaal volgebouwd met wijken als deze. Veel verleden heeft dit woonerf dus nog niet, het is op zijn eigen manier ook een nietszeggend, tijdloos landschap. 'Ik kan me nog herinneren dat hier vroeger alleen maar weilanden waren', zoals ik mensen in de buitenwijk waar ik zelf opgroeide vaak hoorde vertellen. Dat was ook deel van hun aantrekkingskracht. De buitenwijk was een lege pagina die je zelf mocht vullen met verhalen, en er hing daarom een optimistische sfeer, de belofte van een nieuw begin. Niet dat die werd ingelost, maar daar kwamen de meeste inwoners pas later achter.
Stukje bij beetje beginnen de buitenwijken geschiedenis te verzamelen. Onherroepelijk natuurlijk, want de tijd dendert voort. Deze kaart werd op 14 augustus 1995 vanuit Zagreb naar een buitenwijk in Utrecht verstuurd:
(klik om te vergroten)
Dit zijn Pakistaanse vredessoldaten van Unprofor (de voorloper van Ifor) op weg naar 'Camp Pleso' bij het vliegveld van Zagreb. Op de achterkant een bericht van een Nederlandse militair. 'Zitten nu bijna een jaar in Heeslingen maar maak maar een gedeelte van deze mooie zomer mee in ons droomhuisje', zo begint het. Heeslingen is een plaatsje vlakbij Seedorf in Duitsland, waar toen Nederlanders waren gelegerd. De schrijver had er zo te horen een mooie woning gekocht, wie weet onder een boom bij een traktorspoor.
Het was een goede zomer, maar hij kon er niet van genieten, hij werd uitgezonden: 'Sinds 26 juli in Zagreb en waarschijnlijk 1/2 sept terug.' Er moest een klus worden geklaard voor Unprofor: 'We zijn bezig het mat wat terug gekomen is uit Srebrenica te repareren. Als dit rond is, kunnen we weer naar huis. Groetjes Piet'.
Srebrenica viel op 11 juli 1995, een maand voor het schrijven van dit kaartje dus. Het mat wat terug is gekomen, is neem ik aan materieel van de Dutchbatters die naar huis mochten omdat er in Bosnië niks meer te doen was. Zo krijgt een argeloos kattebelletje opeens een duistere lading: je kunt het niet meer lezen zonder aan de massamoord te denken. Het kaartje, zou je kunnen zeggen, is 'besmet' met geschiedenis (misschien zou Armando het zelfs een 'schuldig' kaartje noemen). En het draagt zijn virus over aan iedereen die het leest. Zelfs in de nieuwbouwwijk.
Het was een goede zomer, maar hij kon er niet van genieten, hij werd uitgezonden: 'Sinds 26 juli in Zagreb en waarschijnlijk 1/2 sept terug.' Er moest een klus worden geklaard voor Unprofor: 'We zijn bezig het mat wat terug gekomen is uit Srebrenica te repareren. Als dit rond is, kunnen we weer naar huis. Groetjes Piet'.
Srebrenica viel op 11 juli 1995, een maand voor het schrijven van dit kaartje dus. Het mat wat terug is gekomen, is neem ik aan materieel van de Dutchbatters die naar huis mochten omdat er in Bosnië niks meer te doen was. Zo krijgt een argeloos kattebelletje opeens een duistere lading: je kunt het niet meer lezen zonder aan de massamoord te denken. Het kaartje, zou je kunnen zeggen, is 'besmet' met geschiedenis (misschien zou Armando het zelfs een 'schuldig' kaartje noemen). En het draagt zijn virus over aan iedereen die het leest. Zelfs in de nieuwbouwwijk.
Reacties