Doorgaan naar hoofdcontent

De schaker en de kijkster

Sommige foto's hebben niks met elkaar gemeen, behalve dan dat ze mij ooit zijn opgevallen en ik ze in mijn fotodoos heb gestopt. Maar waarom deed ik dat eigenlijk? Soms weet ik het zelf niet precies, vond ik het gewoon mooie of intrigerende plaatjes. Misschien dat een vergelijkend onderzoek toch iets gemeenschappelijks oplevert. Tussen de volgende twee foto's bijvoorbeeld.

De eerste vond ik op een rommelmarkt in Lissabon. Het is een klein fotootje, past in mijn handpalm, van een schakende man.


(klik om te vergroten)
Hier fascineerde me meteen van alles aan. De compositie van het tafereel bijvoorbeeld. De schaker lijkt een houten vuilnisbak te gebruiken als schaaktafel, terwijl hij precies zo'n vuilnisbak heeft gekanteld om op te kunnen zitten. Dat geeft een grappig effect. Buiten beeld zie ik een tweede schaker, haaks op de eerste, geconcentreerd achter de stoel, nu tafel, zitten. Hij zit ook weer op een gekantelde vuilnisbak, waaraan weer iemand zit te schaken... en zo helemaal rond, als in een ets van Escher.
Vuilnisbak is tafel en stoel tegelijk, teken van inventiviteit met weinig middelen. Ik dacht meteen: zwervers in een park. De oude schoenen van de man, zijn stoffige pak, zijn ineengedoken houding, het puin aan zijn voeten en de te korte (of te hoog opgetrokken) broekspijpen: bevestigen die de theorie, of lijkt dat maar zo? Misschien is hij wel een vluchteling in een vluchtelingenkamp - hij lijkt het door die opgetrokken schouders koud te hebben. Trouwens, bij nader inzien ligt meer voor de hand dat dit een arme gepensioneerde is die met andere oude mannen in het park samenkomt om de tijd te verdrijven - ik herinner me dat ik ze bezig heb gezien in de parken van Lissabon. Maar misschien was hij ook wel iemand die op een wandeling met vrienden even wat vuilnisbakken heeft verschoven om een partijtje schaak tijdens de lunch te kunnen spelen. Hij speelt met wit, en staat op het punt een zet te doen - eigenlijk een actiefoto dus. Wie zou de foto hebben gemaakt? De fotograaf van de schaakclub? Wie het ook is, hij of zij heeft het beeld zorgvuldig uitgesneden, zodat het effect ontstaat van een doorkijk naar een andere, stille wereld. Een spelletje schaak, een rustmoment.

De tweede foto kocht ik op internet:


(klik om te vergroten)

De camera is negentig graden opzij gedraaid. Geen man en profil meer, maar een vrouw die recht in de lens kijkt. Ze lijkt op een dikke houten balk te zitten, die deel uitmaakt van een bouwsel - de balustrade van een soort veranda misschien. In een tuin? Dan een hele grote tuin, want in de verte zijn nog bomen te zien. Of zit ze in een park of natuurgebied? Heeft ze gewandeld? Haar witte schoenen zijn vies bij de neus, misschien wel. Toch lijken het me geen echte wandelschoenen. Maar misschien was dat in die tijd (welke tijd? jaren dertig?) anders. Ze lijkt het koud te hebben, ondanks die warme trui heeft ze haar armen om haar benen geslagen. Die broek met korte pijpen was misschien toch niet zo'n goed idee.
Naar wie kijkt ze? Haar geliefde, haar vader, een vriendin? Ze lacht niet. Ze kijkt verstoord. Ze is gestoord. Ze was aan het nadenken. Waarover? Ze had ook een rustmoment.

Reacties

Populaire posts van deze blog

Lof der eurocraten

Mijn artikel over het essay Der Europäische Landbote van de Oostenrijkse schrijver Robert Menasse. Dit stuk verscheen in de Vrij Nederland van 9 februari 2013. Robert Menasse toog naar Brussel en schreef een verrassend, tegendraads essay over de EU: een transparant, helemaal niet duur instituut waarin hardwerkende, verlichte ambtenaren kleinzielige nationale belangen overstijgen. door Henk van Renssen Dat Jeroen Dijsselbloem voorzitter is geworden van de Eurogroep, de ‘invloedrijke’ vergadering van de ministers van Financiën van de EU-lidstaten, is ‘goed voor Nederland’, zo klonk de afgelopen weken alom. Maar wat betekent dat eigenlijk in deze context, ‘goed voor Nederland’? Worden er dan Nederlandse belangen behartigd die anders niet behartigd zouden worden? En is goed voor Nederland ook goed voor Europa? Of hoeft dat niet, gaat het er simpelweg om zoveel mogelijk voor jezelf weg te slepen uit de Europese ruif, is Dijsselbloem niet meer dan de nieuwste Nederlandse aanvoe...

De omstanders bij de Holocaust

Wegkijken, verdraaien en ramen dicht Hebben echt zoveel mensen in de oorlog ‘nichts gewusst’ van de Holocaust? Drie historici spitten in het selectieve geheugen van daders die zich omstanders waanden en omstanders die keuzes moesten maken. door Henk van Renssen in Vrij Nederland 41, 2013 Ik was tot diep in de avond op kantoor aan het werk. Ik was op vakantie. Ik deed toen even iets anders. Ik zat thuis met een griepje. Ik was naar de bruiloft van mijn zoon. Het gebeurde nét nadat ik was overgeplaatst. Zomaar een paar van de verhaaltjes die ex-nazi’s na de oorlog vertelden als hun werd gevraagd waar ze waren geweest op een bepaald heikel moment in de Tweede Wereldoorlog. Het is dus niet helemaal waar, schrijft de Britse hoogleraar Duitse geschiedenis Mary Fulbrook in haar boeiende studie Een kleine stad bij Auschwitz. Gewone nazi’s en de Holocaust, dat de duizenden lagere ambtenaren en plaatselijke bestuurders die de ruggengraat vormden van het civiele bestuur in het...

Het jaar 1945 volgens Ian Buruma

Ian Buruma laat in zijn geschiedenis van het jaar 1945 zien dat de Tweede Wereldoorlog een cesuur in onze geschiedenis aanbracht. door Henk van Renssen in Vrij Nederland 40, 5 oktober 2013 Dat heel Europa vlak na de bevrijding in 1945 ‘een groot matras’ was waar ‘alles zoop en naaide’, zoals Remco Campert schreef in zijn beroemde gedicht ‘Niet te geloven’, blijkt niet alleen een dichterlijke, maar ook een historische waarheid te zijn. In zijn nieuwe boek 1945 wijt de Nederlands-Britse historicus Ian Buruma zijn hele eerste hoofdstuk aan de seksuele uitspattingen die dat bewuste jaar volgden op de komst van de geallieerden in Europa en Japan. Zelfs voormalige concentratiekampen als Bergen-Belsen, schrijft hij, waar uitgemergelde ex-gedetineerden tussen de opgestapelde lijken wachtten op terugkeer naar huis, waren al snel ‘plekken van koortsachtige seksuele activiteit geworden’. Is dat belangrijk om te weten? Wel in het verhaal van Buruma. De befaamde journalist, historic...