Henk van Renssen

Liefdeskaarten van rond de eeuwwisseling kun je bij duizenden vinden, maar echte mooie exemplaren zijn zeldzaam. Deze vind ik prachtig (klik aan om m groter te zien): Achterop heeft de minnaar van mejuffrouw Bosman een lange brief geschreven. In spiegelschrift: Waarschijnlijk letterlijk met een spiegeltje in de hand geschreven. Ik stel me zo voor dat de schrijver niet wilde dat de heer Middelbeek, bij wie mejuffrouw Bosman blijkbaar inwoonde (was ze zijn huishoudster? Een pleegdochter?) de tekst zou lezen. Met de computer zijn zijn woorden te ont-spiegelen: 'L. (?) To met deze deel ik je mede je kaart ontvangen te hebben. Nu schat je had er meer op gezet dan ik op de eerste. He dat vind ik heel aardig van je schat. Hoe vind je deze kaart lieve ze is prachtig he schat zaten we maar zoo he. Zou je het bevallen To daar word je zo raar van he maar schat het zal wel komen he. Nu To je schrijf toch van week nog eens he. Anders krijg je zaterdag op je begrijpt me wel he.

Dit fotootje kocht ik, samen met een reeks soortgelijke, van een vrouw uit Wenen. Volgens haar staan er Duitse soldaten in een dorp in Oekraïne op. Ze poseren met vijf vrouwen. Duitse vrouwen, of plaatselijke schonen? Twee mannen met blote borst: het is mooi weer en misschien hebben ze gewerkt. Wat doen ze in dit dorp? Op de andere foto's staan dansende boeren en boerinnen, tot puin geschoten huizen, soldaten bij lege hutjes, mannen en vrouwen op pad met paarden, ossen, karren, zakken vol - vluchtelingen. Snapshots van de overwinnaar. Het zal de zomer van 1942 zijn geweest, wanneer de Duitsers nog vol goede moed oprukken naar het oosten. Boeren worden verdreven, het koloniseren is begonnen. Even uitrusten voor een fotootje en dan weer verder. Op een rommelmarkt in Warschau vond ik nog zo'n plaatje:   Een snapshot van een andere overwinnaar. Een Russische soldaat poseert in het puin van de Poolse hoofdstad met drie vrouwen en een meisje dat zijn pet heeft opgezet. Nu

Een jongeman poseert in een fotostudio, in de jaren twintig of dertig. De fotograaf maakt een fotokaart - met de achterkant van een ansichtkaart - om op te sturen. Voor wie is de foto bedoeld? Zijn ouders, zijn geliefde, hemzelf? Achterop staat niks geschreven, dus deze is nooit verzonden. Maar het kan natuurlijk dat hij meerdere exemplaren liet maken, zoals je ook meerdere pasfoto's krijgt bij de fotostudio, en dat hij er eentje overhield. Die kwam na zijn dood (hoe oud zou hij zijn geworden?) op de rommelmarkt terecht waar ik hem vond, een paar maanden geleden. Fotokaarten van anonieme mensen uit het verleden vind je op elke rommelmarkt wel. Ze zien er vaak hetzelfde uit: zondagse kleding, stijf rechtop zittend of staand, in cliche poses die naar geschilderde portretten verwijzen, strakke gezichten wegens de lange sluitertijd. Deze viel me op: Zijn nette pak met bloem op zijn revers, pochet, das in zijn broekband en kettinghorloge contrasteert sterk met die volkse platte pet

Nadat de Duitsers in 1941 heel Polen hadden ingenomen, deelden ze het land in twee. Het westelijke deel werd toegevoegd aan Duitsland. Het oostelijke deel werd een soort Duitse kolonie onder de naam Generalgouvernement. Onder leiding van gouverneur Hans Frank (later in Neurenberg ter dood gebracht) onwikkelde dit staatje zich al gauw tot de 'vuilnisbak' van het Duitse rijk. De Polen werden gepest en vermoord. De joden werden uit de dorpen gehaald en in de getto's van steden als Warschau, Lodz en Lublin gestopt. Ook de joden uit Duitsland kwamen in deze overvolle openluchtgevangenissen terecht - tot ze natuurlijk allemaal naar de vernietigingskampen werden getransporteerd. En ook deze kampen lagen in het Generalgouvernement: Sobibor, Treblinka, Chelm en Majdanek vielen onder het gezag van Frank. Alleen Auschwitz lag een paar kilometer in het door Duitsland geannexeerde gebied. In 1942 leek het de heer Frank een goed idee de Duitsers op de hoogte te brengen van de pracht

Een envelop uit 1961 die geloof ik naar elk Nederlands adres is verstuurd. Ik vond een mooi exemplaar op het Waterlooplein. In de envelop zitten vier brochures, gemaakt door de Bescherming Bevolking en getiteld 'Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf', 'Wenken voor eerste hulp' (allebei van wit karton met zwarte en rode letters), 'Voedselvoorraad in het gezin' (een groen foldertje) en 'Toelichting op de wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf' (gevaarlijk rood). Ze vertellen wat u (en uw gezin) moet doen in het geval van oplopende politieke spanningen, luchtalarm, conventionele bombardementen en vooral een atoombomaanval (een waterstofbomaanval op Nederland wordt niet waarschijnlijk geacht omdat 'de tegenstander' die dure bommen zal 'reserveren voor zeer grote doelen buiten ons land' - een kaartje toont wel dat de fallout van een H-bom op Zuid-Engeland tot voorbij Roermond zal reiken). Enkele vragen waarop de Besc

Deze fotokaart vond ik op een grote rommelmarkt in Warschau. Uit de tijd dat vliegen nog een groot en nieuw avontuur was, vermoed ik. De kinderen kijken zo gespannen, dat je zou denken dat ze echt vliegen.

Een koffiepot die lachend zijn eigen koffie drinkt is het logo van caffè Hausbrandt. Dit servetje heb ik meenomen uit cafe Central in Triëst, het café waarover de Italiaan Claudio Magris schrijft in zijn boek Microcosmi en waar een geschilderd portret van de schrijver hangt. Het merk stamt uit Triëst en is opgericht in het jaar 1892. Ik ken het niet, maar ik zag het op mijn reis in de regio achtereenvolgens in Triëst (Italie), Rijeka (Kroatië) en Ljubljana (Slovenië). Alle drie steden behoorden voor 1918 tot het Oostenrijk-Hongaarse rijk. Is dit merk teken van een opleving van het Midden-Europese gevoel en Midden-Europese welvaart, over de nieuwe grenzen heen, of een kapitalistische truc? (Zes weken later zag ik in Moskou een luifel van caffè Hausbrandt; zelfs de voormalige bezetter wordt veroverd!). Kijk trouwens eens op de Nederlandse stations. De reclameposters voor eten en drinken in de kiosks lijken opvallend veel op het lachende koffiepotje.